Ses Düşmesi Nedir? (Ünlü Düşmesi – Ünsüz Düşmesi) Örneklerle Konu Anlatımı

Ünlü Düşmesi Nedir?
İki heceli ve ikinci hecesinde ı, i, u, ü dar ünlüleri bulunan bazı kelimeler ünlü harf ile başlayan bir ek aldıkları zaman kelimenin ikinci hecesindeki ı, i, u, ü dar ünlü harf düşer. Bu duruma Türkçe ses bilgisinde ünlü düşmesi adı verilir.

Örnekler:
-oğul- oğulum (ünlü düşmesi)
-bağır- bağırım (ünlü düşmesi)
-beyin- beynim (ünlü düşmesi)
-burun – burnu (ünlü düşmesi)
-alın- alnı (ünlü düşmesi)
-ağız- ağzı (ünlü düşmesi)
-karın- karnı (ünlü düşmesi)

Ünlü Düşmesi Konu Anlatımı ve Örnekleri
Kimi sözcükler, sonlarına ünlü ile başlayan bir ek veya sözcük geldiği zaman zayıf olan orta hecelerini yitirirler.

Örnekler:
-şehir- şehri
-nehir-nehri
-akıl-aklı
-göğüs-göğsü
-devir-devri
-seyir-seyri
-kayıp-kaybolmak
-hapis-hapsolmak
-şükür-şükretmek
-zulüm-zulmetmek
-zehir- zehrolmak
-gönül – gönlünüz
-boyun – boynum

– Birleşik sözcüklerin oluşumu sırasında iki ünlü yan yana gelirse bu ünlülerden biri veya bir ünlü ile bir ünsüz düşer.

Örnekler:
-ne asıl – nasıl
-ne için – niçin
-pazar ertesi – pazartesi
-cuma ertesi – cumartesi
-kahve altı – kahvaltı
-bu arada- burada
-şu arada- şurada

– Birleşik sözcük kuralları ile oluşmuş ancak ölçü zorlamasından veya söyleyiş kolaylığından kaynaklanan ünlü düşmeleri de gözlenir.

Örnekler :
– Karac’oğlan der ki n’oldum n’olayım.
– N’Haber?
– N’ olsun.
– Ünsüzle biten sözcüklerin sonlarına eklenen ile sözcüğünün i ünlüsü düşer. Ünlü ile biten sözcüklerde ise y ünsüzüne dönüşür.

Örnekler:
-sen ile ben – senle ben – Senle ben iyi birer ekip olduk.
-kitap ile – kitapla- Elindeki kitapla okumaya olan sevdasını gösteriyordu çevreye.
-gül ile bülbül – gülle bülbül – Gülle bülbülün aşkı divan edebiyatına özellikle şiirine temadır.
-defter ile kalem – defterle kalem- Defterle kalemi olmayan bir öğrenci eksik kalır.
-para ile -parayla – Her şeyi parayla satın alamayacağını sonunda anladı.
-sıra ile -sırayla – Öğretmen, öğrencilerini sırayla sözlüye kaldırdı.
-göz ile – gözle – Hissettiklerini gözle anlatmak onun seçimiydi.
-can ile – canla – Her zaman ki gibi canla hareket etti.
-baş ile – başla – Spor müsabakasına canla başla hazırlanmıştı.
-söz ile- sözle – Annesini davranışları ile değil inandırıcı bir sözle ikna etti.
-sevgi ile – sevgiyle – Hayvanlara sevgiyle yaklaşılmalıydı.
-saygı ile -saygıyla – Ölen şairlerimizi saygıyla anıyoruz.
-soru ile -soruyla – Her olaya soruyla yaklaşıyordu.
– Ek fiilin i kökünde kimi sözcüklerde düşer, kimilerinde ise y ünsüzüne dönüşür.

Örnekler:
-akıllı idi – akıllıydı
-doğru idi – doğruydu
-haklı idi – haklıydı
-gelmiş idi- gelmişti
-biliyor idi – biliyordu
-kitap idi -kitaptı
-soruyor idi- soruyordu
-uslu idi – usluydu

– Kimi sözcüklerde söyleyiş kolaylığından kaynaklanan ünlü düşmesi görülür. Yalnız bu tarz kullanımlar yanlıştır. ( Eskiden doğru kabul edilse de artık yanlış olarak görülmektedir. )

Örnekler :
-burada (doğru)- burda (yanlış)
-şurada (doğru)- şurda (yanlış)
-orada (doğru) – orda (yanlış)
-içeride (doğru)- içerde (yanlış)
-dışarıdan(doğru)- dışardan (yanlış)
-ileride (doğru) – ilerde (yanlış)
-yukarıda (doğru) – yukarda (yanlış)