Gereksiz Sözcük Kullanımından Kaynaklanan Anlatım Bozukluğu

Cümlede gereksiz sözcük kullanılması anlatım bozukluğuna yol açar. Bir cümlede gereksiz sözcük bulunduğunu anlamak için, sözcük cümleden çıkarılır. Bu durumda cümlenin anlam ve anlatımında bir bozulma oluyorsa o sözcük gerekli, olmuyorsa gereksizdir.

Gereksiz sözcük (kelime) kullanılmasından kaynaklanan anlatım bozukluklarını şu başlıklar altında inceleyebiliriz:
1. Eş anlamlı (anlamdaş) sözcüklerin bir arada kullanılması,
2. Anlamı zaten diğer sözcüklerde bulunan sözcüklerin gereksiz yere kullanılması,
3. Yardımcı Fiilin (Yardımcı Eylemin) Gereksiz Kullanılması,
4. Edat ve Bağlaçların Gereksiz Kullanılması.

Cümlenin anlam varlığına bir şey katmayan her sözcük gereksizdir. Bu sözcükler cümleden çıkarıldığında anlamda değişim, daralma görülmez.

Cümlede gereksiz sözcük kullanılması anlatım bozukluğuna yol açar. Bir cümlede gereksiz sözcük bulunduğunu anlamak için, sözcük cümleden çıkarılır. Bu durumda cümlenin anlam ve anlatımında bir bozulma oluyorsa o sözcük gerekli, olmuyorsa gereksizdir.

1. Eş anlamlı (Anlamdaş) Sözcüklerin Bir Arada Kullanılması
Eş anlamlı (anlamdaş) sözcüklerin aynı cümle içerisinde kullanılması anlatım bozukluğuna neden olur. Bu tür yanlışlar genellikle, aynı sözcüğün Türkçesiyle, yabancı dillerden gelen şeklinin aynı cümle içinde kullanılmasıyla olur.

Örnekler:

• Sene 2010 yılıydı ve ben İzmir’deydim. (sene-yıl)
• Ana, temel konumuzu, sorunumuzu, meselemizi münakaşa edip tartışarak bir çözüm yolu bulabiliriz. (ana-temel)
• Bu konuda herkesin fikrini ve görüşünü almalısınız. (fikir-görüş)
• Yirmi dakika geçmesine rağmen program henüz, hâlâ başlamadı. (henüz-hâlâ)
• Güç ve müşkül zamanlarda üstüne düşeni yerine getirir. (güç-müşkül)
• Ben çok varlıklı, zengin biri değilim. (varlıklı-zengin)
• Neşeli, sağlıklı, şen bir görünüşü vardı. (neşeli-şen)
• Çocuk kitapları çocuklara, merhameti ve acımayı da öğretmelidir. (merhamet-acıma)
• Her dersin kendine özgü ilke ve prensipleri vardır. (ilke-prensip)
• Burada bana yeni olanaklar sağlayacak imkânlar bulamadım. (olanak-imkân)
• İlgi ve alakanızı esirgemeyeceğinizi biliyorum. (ilgi-alaka)
• Hepinize sonsuz teşekkürlerimi ve şükranlarımı sunuyorum. (teşekkür-şükran)
• “Herkesi eleştirip tenkit etmek bize hiçbir yarar sağlamaz.” (eleştiri-tenkit)

2. Anlamı Zaten Diğer Sözcüklerde Bulunan Sözcüklerin Gereksiz Yere Kullanılması
Bu tür anlatım bozukluğunda anlamdaş sözcük bulunmasa da sözcüğün taşıdığı anlamı, başka sözcüklerin veya eklerin karşılaması söz konusudur.

Örnek-1

• “Satıcı burnu havada, kendini beğenmiş biri.”

cümlesinde “burnu havada” sözünün verdiği anlamla “kendini beğenmiş” sözünün verdiği anlam aynıdır. Öyleyse bu cümlede bu iki sözden biri gereksizdir. Cümleden çıkarılmalıdır.

Örnek-2

• “Yaklaşık beş yıl kadar Ankara’da oturduk.”

cümlesindeki “yaklaşık” sözcüğü ile “kadar” sözcüğü cümleye aynı anlamı katmıştır. Bu nedenle bu iki sözcükte biri cümleden çıkarılarak anlatım bozukluğu giderilmelidir.

Örnek-3

Bir cümlenin anlamı içinde bulunan başka bir sözü cümlede kullanmak da gereksiz sözcük kullanımına girer. Cümlede böyle bir sözcük varsa, o cümle de anlatım bakımından bozuktur.

• Dışarı çıkmak istediğini kulağıma alçak sesle fısıldadı.”

cümlesindeki “fısıldadı” sözcüğü zaten “alçak sesle” yapılan bir eylemdir. Bu nedenle ayrıca bir “alçak sesle” sözüne gerek yoktur. Bu nedenle bu söz cümleden çıkarılarak anlatım bozukluğu giderilmelidir.

Örnek-4

• “Eve arkadaşı ile birlikte geldi.”

cümlesindeki “ile” edatı cümleye birliktelik anlamı kattığı için ayrıca “birlikte” sözcüğüne gerek yoktur. Bu nedenle bu sözcük cümleden çıkarılarak anlatım bozukluğu giderilmelidir.

Örnek-5

• Hava sıcaklığı sıfırın altında eksi sekiz derece imiş.

“sıfırın altı” sözcük gurubu zaten “eksi” anlamını taşır; dolayısıyla bu sözlerden biri gereksizdir.

Örnek-6

• “Böyle yüksek sesle bağırmana gerek yok, sağır değilim.”

cümlesinde “bağırmak” zaten yüksek sesle konuşmak anlamındadır. Öyleyse bu sözün anlamı içinde bulunan “yüksek sesle” sözüne gerek yoktur.

Örnek-7

• Kısa ve bodur ağaçlar Torosların sevimli cüceleridir.
• Doğrusu ⇒ Bodur ağaçlar Torosların sevimli cüceleridir.

“bodur” zaten “kısa”lığı da içerir, dolayısıyla “kısa”ya gerek yoktur.

Örnek-8

• Yaklaşık bir haftaya yakın, hiç ara vermeden aynı şarkıyı defalarca dinledi.
• Doğrusu ⇒ Yaklaşık bir hafta, ara vermeden aynı şarkıyı dinledi.

“Yaklaşık” sözcüğü kullanıldığı için “yakın” sözcüğü; “ara vermeden” fiilimsisi kullanıldığı için “hiç” sözcüğü ve “aynı şarkı” söz konusu olduğu için “defalarca” sözcüğü gereksiz kullanılmıştır.

Örnek-9

• Geceler boyu uyuyamamamın nedeni senin sevgindendir.
• Doğrusu ⇒ Geceler boyu uyuyamamamın nedeni senin sevgin(dir).

“den” eki bu cümlede sebep bildirmektedir. Bu durumda ya “neden” sözcüğünü ya da “den” ekini kullanmamak gerekir.

Örnek-10

•  Otobüslerin durak yerlerinin değiştirilmesi gündemimizdedir.
• Doğrusu ⇒ Otobüslerin duraklarının değiştirilmesi gündemimizdedir.

“durak” zaten yer bildirir, o halde “yer” sözcüğüne gerek yoktur.”

Örnek-11

•  Birazdan güneş, sarı saçlarını toplayarak battı batacak.

Ya “birazdan” sözcüğü kaldırılmalı ya da “battı batacak” ikilemesi “batacak” şeklinde söylenmelidir.

Örnek-12

• Dışarıda yağmur yağıyor diye kimse evinden ayrılmıyordu.

“yağmur” zaten “dışarıda” olur, “dışarı” sözcüğü gereksiz kullanılmıştır.

Örnek-13

• Ona neredeyse kızarcasına baktı.

“kızarcasına” sözcüğü zaten “neredeyse, gibi” anlamlarını katmıştır, o nedenle de “neredeyse” sözcüğüne gerek yoktur.

Örnek-14

• Güneşin tepeye çıkmasıyla sular geriye çekildi.

“geriye” sözcüğünü kaldırdığımızda anlam bozulmadığı için bu sözcük gereksizdir.

Örnek-15

• Zamanlama çok yanlış bir vakte denk geldi.

“Zamanlama yanlış oldu.” şeklinde cümle gereksiz sözcüklerden kurtarılabilir.

Örnek-16

• Duvarlara kalemle yazı yazmayınız.

“kalemle” sözcüğü gereksizdir.

Örnek-17

• İki lider, beş saat süreyle görüştüler.

“süreyle” sözü gereksizdir.

Örnek-18

• Seçimlerin tarihi yaklaştıkça partilerin faaliyeti gittikçe artıyor.

“gittikçe” sözcüğü gereksizdir.

Örnek-19

• Bu görüş ayrılığının sebebi neden kaynaklanıyor?

“Bu görüş ayrılığının sebebi nedir?”

Örnek-20

• Tüm insanların ve insanlık âleminin sulh ve barış içinde yaşamasını dileriz, temenni ederiz.

“tüm insanların” ve “insanlık âleminin” sözcük guruplarından birisi gereksizdir.

Örnek-21

• Kendini düşünen, egoist insanlardan korkarım.

“kendini düşünen” ve “egoist” sözlerinden birisi gereksizdir.

Örnek-22

» Bir cümlede fiilimsinin gereksiz kullanılması anlatımı bozar.

• Yaklaşık olarak on yıldır bu işi yapıyordu. (Yanlış)
  Yaklaşık on yıldır bu işi yapıyordu. (Doğru)

Fiilimsi olan “olarak” sözcüğü gereksiz kullanılmıştır, cümleden çıkarıldığında anlam bozulmamaktadır.

• Bu odanın bir düzene girmesi için ya bu koltuğun kaldırılması ya da şu dolabın kaldırılması gerekli. (Yanlış)
  Bu odanın bir düzene girmesi için ya bu koltuğun ya da şu dolabın kaldırılması gerekli. (Doğru)

Aynı fiilimsinin kullanılması gereksizdir. İlk fiilimsinin kaldırılması gerekir.

• Sabırlı olan insanların ömrü daha uzundur. (Yanlış)
  Sabırlı insanların ömrü daha uzundur. (Doğru)

“olan” fiilimsisi gereksizdir.

• İhtiyar adam, kimsesi olmayan ve hasta biriydi. (Yanlış)
  İhtiyar adam, kimsesiz ve hasta biriydi. (Doğru)

Fiilimsinin yerine ek kullanılabiliyorsa o fiilimsi gereksizdir. “kimsesi olmayan” yerine “kimsesiz” diyebiliriz.

» Dikkat! Bir cümlede fiilimsinin eksik olması da anlatımı bozar.

Örnekler:

Yaralı ve yaralı olmayanların sayımı için görevlendirildim. (Yanlış)
– Yaralı olan ve yaralı olmayanların sayımı için görevlendirildim. (Doğru)

Dürüst ve dürüst olmayanları bildiğini kimseye fark ettirmiyordu. (Yanlış)
– Dürüst olan ve dürüst olmayanları bildiğini kimseye fark ettirmiyordu. (Doğru)

Oralarda havanın çok soğuk ama temiz olmadığını söylüyordu. (Yanlış)
– Oralarda havanın çok soğuk olduğunu ama temiz olmadığını söylüyordu.

Çocuğun durmadan içeri dışarı çıkması hastalanmasına yol açtı. (Yanlış)
– Çocuğun durmadan içeri girip dışarı çıkması hastalanmasına yol açtı. (Doğru)

3. Yardımcı Fiilin (Yardımcı Eylemin) Gereksiz Kullanılması
Türkçede doğrudan fiil olarak çekimlenebilecek bir kelimenin yardımcı fiil alarak çekimlenmesi yanlıştır. “etmek, olmak, yapmak, bulmak, eylemek, kılmak … ” yardımcı fiillerinin yerine bir ek getirilebiliyorsa o yardımcı fiil gereksizdir. Yardımcı fiilden önce gelen isim soylu sözcük, fiil olarak çekimlenebiliyorsa, sözcük grubundaki yardımcı fiil gereksiz kullanılmıştır.

Türkçede kimi ad soylu sözcükler etmek, olmak yardımcı eylemleriyle birlikte kullanılmaktadır. Günümüzde bu eylemlere yapmak, bulmak  eylemleri de katılmıştır. Oysa yardımcı eylemlerle cümleyi doldurmak yerine sözcüklerin eylem olanını kullanma yoluna giderek, Türkçenin zenginliğinden ve gücünden yararlanarak, daha duru bir anlatıma sahip olabiliriz.

• umut ediyorum ⇒ (yerine) umarım, dilerim
• kuşku etmek ⇒ (yerine)  kuşkulanmak
• başvuruda bulunmak, başvuru yapmak ⇒ (yerine)  başvurmak
• duyuru yapmak ⇒ (yerine) duyurmak
• etki etmek ⇒ (yerine) etkilemek…

Örnekler:

• Okul idaresi sınav tarihlerinin duyurusunu yaptı.
— Okul idaresi sınav tarihlerini duyurdu. (Doğrusu)

• İş için bir şirkete başvuruda bulundum.
• İş için bir şirkete başvuru yaptım.
— İş için bir şirkete başvurdum. (Doğrusu)

• Boşuna umut etme oraya gelmeyeceğim.
— Boşuna umutlanma oraya gelmeyeceğim. (Doğrusu)

• Benden kuşku etmemelisin.
— Benden kuşkulanmamalısın. (Doğrusu)

• Senin düşüncelerin hiçbir zaman bana etki etmez.
— Senin düşüncelerin hiçbir zaman beni etkilemez. (Doğrusu)

• Bu işi onun yapabileceğinden şüphe etmiyorum.
— Bu işi onun yapabileceğinden şüphelenmiyorum. (Doğrusu)

• İnsanı çileden çıkaran bu durumu kabul edemiyor, isyan ediyordu.
— İnsanı çileden çıkaran bu durumu kabullenemiyor, isyan ediyordu. (Doğrusu)

• Umut ediyorum ki her şey yoluna girecek.
— Umuyorum ki her şey yoluna girecek. (Doğrusu)

• Son günlerin en çok istek alan parçası yine bir numarada.
— Son günlerin en çok istenen parçası yine bir numarada. (Doğrusu)
— Son günlerin en çok beğenilen parçası yine bir numarada. (Doğrusu)

• Burada bekleme yapılmaz.
— Burada beklenmez. (Doğrusu)
— Burada durulmaz. (Doğrusu)

• Stüdyomuza gelme isteğinde bulunanlar…
— Stüdyomuza gelmek isteyenler… (Doğrusu)

• Yavrulama yapan kediler kobay olarak kullanıldı.
— Yavrulayan kediler kobay olarak kullanıldı. (Doğrusu)

» Dikkat! Yardımcı fiil (yardımcı eylem) eksikliği de anlatım bozukluğuna neden olur.

Türkçe’de sık karşılaşılan anlatım bozukluklarından biri de yardımcı eylem eksikliğinden doğan anlatım yanlışlarıdır. Özellikle sıralı ve bağlı cümlelerde yardımcı eylemlerin unutulması cümlede anlatım bozukluğuna yol açmaktadır. Aşağıdaki cümleleri inceleyelim.

• Öğretmenlerin içinde bulunduğu koşullar tesbit ve bu koşullar eğitimi olumlu yönde geliştirecek biçimde düzeltilmelidir.
• Öğretmenlerin içinde bulunduğu koşullar tesbit edilmeli ve bu koşullar eğitimi olumlu yönde geliştirecek biçimde düzeltilmelidir. (Doğrusu)

“tesbit” sözcüğünden sonra “etmek” yardımcı eyleminin “edilmeli” biçimi getirilmelidir.

• Öğrencilerimizi tebrik ve hepinizin adına teşekkür ederim.
• Öğrencilerimizi tebrik eder ve hepinizin adına kendilerine teşekkür ederim. (Doğrusu)

“tebrik” sözcüğünden sonra “etmek” yardımcı eyleminin “eder” şekli getirilmeli. Ayrıca “adına” sözcüğünden sonra “kendilerine” sözcüğü getirilerek cümledeki dolaylı tümleç eksikliği de giderilmelidir.

• Okullardaki eşyayı tahrip ve onlara zarar verenler disiplin kuruluna verilir.
• Okullardaki eşyayı tahrip eden ve onlara zarar verenler disiplin kuruluna verilir. (Doğrusu)

“tahrip” sözcüğünden sonra “etmek” yardımcı eyleminin “eden” biçimi getirilmelidir.

» Dikkat! Yardımcı fiilin yanlış kullanılması da anlatımı bozar.

• Bu gece hastanede üç kişi doğum etti.
— Bu gece hastanede üç kişi doğum yaptı. (Doğrusu)

4. Edat ve Bağlaçların Gereksiz Kullanılması

Bir cümlede aynı anlama gelen edat veya bağlaçların birlikte kullanılması anlatım bozukluğuna yol açar.

• Ama geldiğimiz karmakarışık yolları ise kimse hatırlamıyordu.
• Ancak, ne var ki işler yolunda gitmedi.
• Öyleyken, biz gene de vazgeçmedik mücadeleden.
• Sanki apartmanda kimse yok gibiydi.
•  Gözlerini ve sözlerini ve de ellerini hatırlıyorum yavaş yavaş.

Gereksiz Sözcük Kullanımı – Genel Örnekler:

! Gereksiz olan (cümleden çıkarılması geren) sözcükler kırmızı renkle gösterilmiştir.

• Geleceğe dair öngörülerimizi raporumuzda maddeledik.
• Yönetimden iki üye aday olarak gösterildi.
• Aşağı yukarı dört beş yıldır görüşemiyorduk.
• İnsanlar birbirleriyle karşılıklı dayanışma içinde olmalıdır.
• Sular 24 saat süresince verilemeyecek.
• Vergiyi, sürenin en sonuncu gününde yatırdık.
• Şirketteki mevcut ikilik günden güne büyüyor.
• Yaşanmış deneyimlerinden hareketle bu sonuca varıyor.
• Millî maçın oynanacağı gün yaklaştıkça, ülkedeki heyecan gittikçe artıyor.
• Yanına gidiniz, konuşarak derdinizi anlatınız.
• Problemi çözmek için iki arkadaş üç saat süre ile uğraştılar.
• Japonya’daki arkadaşıyla on yıl boyunca karşılıklı mektuplaştılar.
• Az kalsın merdivenlerden düşeyazdı.
• Çocukların davranış biçimlerinde gariplikler görüldü.
• Takımın, boyu en kısa oyuncusu bendim.
• “İki kardeşten en küçüğü arkadaşımdı.”
• “Bilgili insanlardan yararlanmayı, istifade etmeyi bilmeliyiz.”
• Kulağıma eğilerek alçak sesle bir şeyler fısıldadı.
• Bu yol yaya yürümekle bitecek gibi değil.
• Onlar da beş yıldır karşılıklı mektuplaşıyorlar.
• Geçmişteki hatıralardan bir şikayetim yok.
• Ülkemizin sorunları bitmiyor, tükenmiyor.
• O günleri daha henüz dün gibi hatırlıyorum.
• Bu gece ısı sıfırın altında eksi beş derece olacak.
• Gülmesinin nedeni bugün iyi bir haber almasındandır.
• Onunla ilk tanışmamızı unutamam.
• Dün gece uyurken gördüğü rüyayı anlattı.
• Sanki dalgasız bir deniz gibiydi yüzü.
• Sana söyleyeceğim bu gizli sırlarımı kimseye söyleme.
• Yaptıklarını kendi ağzıyla itiraf etti.
• Havada beyaz kar taneleri uçuşuyor.
• Bu iş yerinde aşağı yukarı üç dört yıldan beri çalışıyorum.
• Sınav yaklaştıkça öğrencilerin heyecanı gittikçe artıyor.
• Galiba başka çaresi de yok gibi görünüyor.
• Sınıfın boyu en kısa öğrencisini arkaya oturtmuşsun.
• Yaşlı adam söz almak için oturduğu yerden ayağa kalktı.
• Dosyadaki mevcut belgelerden anlaşılıyor ki bu iş uzun sürecek.
• Artık bundan sonra oraya gitmene gerek kalmadı.
• İki kardeşten en küçüğü okula gitmiyordu.
• Bu saatte oraya yalnız gidemem; seninle birlikte gitmek istiyorum.
• İşte seninle bu yüzden dolayı konuşmak istemiyorum.
• Niçin böyle yüksek sesle bağırıyorsun ki?
• Biz onlara iki günde bir, gün aşırı giderdik.
• Yorulmamıza rağmen basamaklardan yukarı hızlı hızlı çıkıyorduk.
• Türkçede Arapça ve Farsça dillerinden gelmiş sözcükler vardır. (Arapça ve Farsça’dan…)
• Böyle havalarda eve bir tane bile ekmek götürmeyi unutur.
• Kadın, küçük çocuğa yaklaşarak senden büyük ağabeyin var mı diye sordu.
• Yarınki toplantıda ülkenin ekonomik ve iktisadi problemleri tartışılacak.