Akarsular Coğrafya Ders Notları

Karadeniz Akarsuları

Yatak eğimleri, hidroelektrik enerji aşındırma güçleri fazladır. Dar ve derin vadi içinde akmaktadır.

• Kızılırmak
• Yeşilırmak
• Bartın Çayı
• Kelkit çayı
• Filyos
• Doğankent çayı
• Çoruh
• İyidere
• Fırtına deresi

Akdeniz Akarsuları

En fazla akım kış aylarındadır. Ancak Manavgat, Eşen gibi akarsular karstik kaynakla beslendiği için yaz aylarında da akımları gürdür.

• • Dalaman çayı
  • Eşen çayı
  • Manavgat
  • Aksu
  • Köprü
  • Seyhan
  • Ceyhan
  • Asi

Ege Akarsuları

Eğimi, enerji potansiyeli ve aşındırması az olan akarsulardır. Menderes çizerler ve vadi tabanları geniştir.

• • • Bakırçay
    • Gediz
    • Büyük Menderes
    • Küçük Menderes

Marmara Akarsuları

Eğimleri azdır. Dolayısıyla hidroelektrik potansiyelleri azdır.

• Meriç (Ergene)
• Sakarya
• Susurluk
• Orhaneli çayı
• Nilüfer çayı
• Gönen çayı

İç Anadolu Akarsuları

Sel rejimi özelliği olan akarsulardır. İlkbahar en fazla akıma ulaştıkları dönemdir.

• Çarşamba suyu
• Porsuk
• Sakarya
• Kızılırmak
• Samantı çayı

Doğu Anadolu Akarsuları

Kış aylarında yağışın kar şeklinde olması sonucu akımın en az olduğu dönem de kış aylarıdır.

• Fırat
• Aras
• Kura
• Karasu
• Murat
• Dicle
• Arpaçay
• Zap suyu

Güneydoğu Anadolu Akarsuları

Bu bölgede akarsular derin vadi içinde akar. Bu yüzden bölgede sulamadan direk olarak yararlanılmaz. Bu yüzden genelde baraj üzerinden sulama olur.

• Fırat
• Dicle

Coğrafi bölgelere göre akarsularımızın dağılışı bu şekildeydi. Şimdi Türkiye’de akarsu özelliklerine göz atalım

Türkiye’de Akarsular ve Özellikleri

• Türkiye’de akarsular denge profilinden (yatak eğimi deniz seviyesine kadar yaklaşmış olan akarsular) uzaktır. Yüksek ve dağlık ülke olmamız bunun nedenidir. Ayrıca bu sebepten akarsularımızın yatak eğimleri, akış hızları, hidroelektrik enerji potansiyeli aşındırması fazladır.

• Dağların kıyı çizgisine ulaşımı ve Türkiye’nin yarımada şeklinde oluşu akarsu boylarını kısa yapmaktadır.
• Akarsularımızdan sulama, içme, balıkçılık, enerji üretimi ve su sporları alanlarında faydalanırız.
• Ülkemizde akımlar genelde ilkbaharda en fazla seviyeye ulaşır. Sebebi kışın yağan karların erimesidir.
• Çoruh, Dicle, Fırat, Aras ve Kura gibi akarsular ülkemiz sınırları içinde doğup, sınır dışındaki ülkelere dökülür.
• Asi ve Meriç nehri sınırlarımız dışında doğup ülkemizden geçerek denize dökülür.
• Yağış rejiminin düzensiz olması ve yağış biçimleri, ülkemizde akarsu rejimlerinin düzensiz olmasını sağlamıştır.
• Akarsu havzalarımızda ne kadar endüstriyel kuruluş varsa o bölgenin akarsuları daha kirlidir.
• Genelde doğu batı yönlü akışlar vardır.
• Ege bölgesinde yatak eğimleri az olduğu için menderesler oluşur. Mendereslerin akış hızı, aşındırması, enerji potansiyelleri azdır. Yana doğru aşındırma ve biriktirme ise fazladır.
• Sınırlarımız içinde en büyük akarsu Kızılırmak, sınır dışını da katarsak en büyük akarsu Fırat’tır.
• Meriç Nehri Yunanistan ile, Aras Nehri de Ermenistan ile sınır olma özelliği taşıyan akarsularımızdır.
• Doğu Anadolu ve Karadeniz Bölgesi’nde yatak eğimleri fazladır. Bu yüzden akarsular derin vadiler şeklinde akar. Bu şekilde derin vadide akan akarsularımızda taşkınlar olmaz. Ancak Meriç Nehri bu özelliklerde olmadığı için hemen hemen her sene taşıyor.

Havza

Kpss coğrafya Türkiye’de Akarsular konusunda yer alan havza kavramı, bir akarsuyun kolları ile birlikte kapladığı alanı belirtir. Eğer akarsu denize ulaşabiliyorsa buna açık havza denir. Eğer akarsu denize ulaşamayıp başka bir yerde son buluyorsa buna da kapalı havza denir.

Türkiye’de Açık Havzalar

• Kızılırmak
• Yeşilırmak
• Seyhan
• Ceyhan
• Asi
• Bakırçay
• Gediz

Türkiye’de Kapalı Havzalar

• Tuz Gölü (Yağış olmadığından)
• Konya Kapalı Havzası (İklim ve yer şekillerinden)
• Van Gölü (Yer şekillerinden)
• Aras ve Kura (Hazar Gölü’ne döküldüklerinden)
• Göller yöresindeki Burdur, Acıgöl, Salda Gölü ve Yarışlı Gölü kapalı havzaları (Karstik arazi yapısı ve yer şekillerinden dolayı)

Ülkemizde yer alan akarsu havzalarının alanları genelde dardır. Bunun başlıca sebebi ülkemizin yer şekilleri ve yarımada şeklinde olmasıdır.